Kuz­gun­cuk ile Üs­kü­dar ara­sın­da­ki Pa­şa­li­ma­nı’nın ço­cuk­luk anı­la­rım ara­sın­da si­lin­me­yen iz­le­ri var­dır. Ula­şı­mın de­niz­den sağ­lan­dı­ğı gün­ler­de yü­rü­ye­rek Üs­kü­dar’a gi­der­ken, Pa­şa­li­ma­nı’nda mola ve­rir­dik. Bende kı­yı­ya çe­kil­miş san­dal­la­ra bi­ne­rek eğ­le­nir­dim.

Bo­ğa­zi­çi’nin önem­li li­man­la­rın­dan biri olan Pa­şa­li­ma­nı ta­ri­he Öküz li­ma­nı ola­rak geç­miş­tir. Os­man­lı dö­ne­min­de Be­şik­taş is­ke­le­sin­den za­ma­nın deniz araç­la­rıy­la Ana­do­lu’ya gön­de­ri­len başta öküz­ler olmak üzere çe­şit­li mal­lar bu­ra­da ka­ra­ya çı­ka­rı­lır­dı. Bu yüz­den de Pa­şa­li­ma­nı’na halk ara­sın­da Öküz Li­ma­nı ismi ya­kış­tı­rıl­mış­tır. Aynı za­man­da fır­tı­na­lı gün­ler­de ka­yık­la­rın sı­ğın­dı­ğı bu li­ma­nın ya­kı­na Sul­tan III. Mus­ta­fa’nın (1757-1774) si­lah­ta­rı Ab­dur­rah­man Ağa yeni bir kayık is­ke­le­si ile is­mi­ni ver­di­ği ca­mi­yi yap­tır­mış­tır. On­la­rı Sul­tan Kasrı, Hü­se­yin Avni Paşa Çeş­me­si, Sul­tan III. Selim (1789-1807) am­bar­la­rı, Me­ci­di­ye Ka­ra­ko­lu ve Ya­rım­ca Baba Bek­ta­şi Tek­ke­si iz­le­miş­tir. Vakıf hay­rat sicil ka­yıt­la­rın­da da bâ­ni­si belli ol­ma­yan bir na­maz­gâh­ta bu­ra­da bu­lu­nu­yor­du. Pa­şa­li­ma­nı na­maz­gâ­hı ola­rak bi­li­nen bu na­maz­gâh büyük ola­sı­lık­la Hü­se­yin Avni Paşa Çeş­me­si’nin ya­nın­da yer alı­yor­du.

Kuz­gun­cu­ğun Müsl­mü­man, Er­me­ni ve Ya­hu­di­ler­den olu­şan top­lu­lu­ğu­na kar­şın Pa­şa­li­ma­nı’nda yal­nız­ca Müs­lü­man­lar ya­şa­mış­tır. Geç­miş gün­ler­de Sul­tan IV. Murad’ın (1623-1640) kızı, Melek Ahmet Paşa’nın eşi Kaya Sul­tan’ın büyük ko­na­ğın­dan iti­ba­ren kıyı bo­yun­da ya­lı­lar ve köşk­ler peş peşe sı­ra­lan­mış­lar­dı.

Pa­şa­li­ma­nın­da­ki eser­ler:
Sul­tan III. Mus­ta­fa (1757-1774) devri si­lah­tar­la­rın­dan Ab­dur­rah­man Paşa’nın H.1180 (1766-1767) yı­lın­da Pa­şa­li­ma­nı’nda, kendi is­mi­ni ver­di­ği cami çe­şit­li ona­rım­lar­la gü­nü­mü­ze kadar ol­duk­ça iyi bir du­rum­da gel­miş­tir. Sul­tan II. Mah­mud (1808-1839) bu ca­mi­yi onar­mış; Per­tev Paşa’da ki­ta­be­si­ne tarih dü­şür­müş­tür:
“Mus­ta­fa Han’ın si­lah­ta­rı yapup bu camii
Es­ki­miş­ti ey­le­di tec­did anı Şahı cihan
Söy­le­di ber­ces­te tarih Per­tev es­se­lâ
Kıldı nev Bün­yan bu dilcû ma’bedi
Ey­le­di Mah­mut Han”
Si­lah­tar Ab­dur­rah­man Ağa ölü­mün­den sonra Üs­kü­dar’da De­de­ler­de­ki Yanık Ömer Ka­pı­sı ya­kı­nın­da­ki özel bir ha­zi­re­ye gö­mül­müş­tür.

Hü­se­yin Ay­van­sa­ra­yı ve Tah­sin Öz’ün kı­sa­ca de­ğin­di­ği fev­kâ­nı aşı bo­ya­lı ca­mi­nin bod­ru­mu kağir, iba­det me­kâ­nı ah­şap­tır. Yedi ba­sa­mak­la çı­kı­lan son ce­ma­at ye­rin­den dik­dört­gen plan­lı iba­det me­kâ­nı­na ge­çil­mek­te­dir. Ca­mi­nin içe­ri­sin­de dik­ka­ti çeken bir be­ze­me bu­lun­ma­mak­ta­dır. Büyük ola­sı­lık­la ona­rım­lar sı­ra­sın­da ori­ji­nal be­ze­me­le­ri or­ta­dan kalk­mış ola­bi­lir. Geniş sa­çak­lı bir ça­tıy­la ör­tü­lü olan ca­mi­nin sa­ğın­da­ki mi­na­re­nin es­ki­den kal­dı­ğı yapı üs­lu­bun­dan an­la­şıl­mak­ta­dır.

Şair Muh­tar’ın talik ya­zı­lı ki­ta­be­sin­den öğ­re­ni­len na­maz­gâ­hın çeş­me­si de gü­nü­mü­ze ge­le­me­miş­tir. Ancak H.1291 (1874) yı­lın­da Hü­se­yin Avni Paşa ta­ra­fın­dan bu çeşme ye­ni­den yap­tı­rı­la­rak gü­nü­mü­ze gel­miş­tir. Se­ki­zi küçük biri büyük olan barok üs­lup­ta­ki çeş­me­nin iki ya­nı­na tek­ne­ler ya­pıl­mış­tır. Çeş­me­nin ke­nar­la­rı­nı çev­re­le­yen bor­dür­le­rin yanı sıra volüt şek­lin­de ke­mer­ler, sil­me­ler ve is­ti­rid­ye mo­tif­le­ri tüm yü­ze­yi kap­la­mış­tır. Çeş­me­nin iki ya­nın­da­ki on hay­van ya­la­ğın­dan ötürü halk ara­sın­da on ya­lak­lı çeşme ola­rak ta­nın­mış­tır.

Sul­tan III Selim Pa­şa­li­ma­nı’na H. 1213 (1798-1799) yı­lın­da Ana­do­lu’ya ta­şı­nan mal­lar için iki ambar yap­tır­mış­tır. Bir za­man­lar Tekel’in tütün de­po­su ola­rak kul­lan­dı­ğı am­bar­la­rın bir­bir­le­riy­le yakın ben­zer­lik­le­ri var­dır. Am­bar­la­rın bod­rum ve te­mel­le­ri ru­tu­bet­ten ko­run­mak ama­cıy­la top­rak se­vi­ye­sin­de maz­gal­lar açıl­mış­tır. Ampir üs­lu­bun­da­ki cep­he­sin­de pen­ce­re­le­rin sı­ra­lan­dı­ğı am­bar­lar­dan orta bö­lü­mün gi­ri­şin­de Sul­tan III. Selim’in tuğ­ra­sıy­la Şeyh Galip mıs­ra­la­rı­nı Şair Su­ru­ri ki­ta­be­ye çe­vir­miş­tir.

Sul­tan Ab­dül­me­cid (1839-1861) Sul­tan III. Selim’in yap­tır­dı­ğı am­bar­la­rın ya­nı­na H.1258 (1842-1843) yı­lın­da Pa­şa­li­ma­nı Ka­ra­ko­lu’nu (Me­ci­di­ye Ka­ra­ko­lu) kü­fe­ki ta­şın­dan ampir üs­lu­bun­da yap­tır­mış­tır. Ka­ra­ko­lun giriş ka­pı­sı üze­ri­ne Şair Lebip’in talik ya­zı­lı ki­ta­be­si yer­leş­ti­ril­miş­tir.

Hü­se­yin Avni Paşa Çeş­me­si’nin ar­ka­sın­da­ki Ya­rım­ca Baba Bek­ta­şi tek­ke­sin­den şey­hi­nin me­za­rı dı­şın­da hiç­bir ka­lın­tı gü­nü­mü­ze ge­le­me­miş­tir.

Gü­nü­müz­de yeni ya­pı­la­rın yer al­dı­ğı Pa­şa­li­ma­nı’nda yine de geç­mi­şin iz­le­ri gö­rül­mek­te­dir.