Bo?aziçi’nde Osmanl? döneminde ula??m ve ticaret deniz yoluyla sa?lanm??t?r. O dönemde insanlar kay?klarla her türlü ihtiyaçlar?n? kar??lam??lard?.  

XIX. Yüzy?l?n sonlar?na do?ru Bo?aziçi’ndeki köyler aras?nda ba?lant?y? sa?layabilmek için baz? çareler aranmaya ba?lam?? ve bunun sonucu olarak 1854 y?l?nda ?irket-i Hayriye kurulmu?, 1945 y?l?na kadar da i?levini sürdürmü?tür.

Osmanl?n?n ilk anonim ?irketi olan ?irket-i Hayriye 17 Ocak 1851’de Fuat ile Cevdet Pa?alar?n giri?imleri ve Sultan Abdülmecid’in onay?yla kurulmu?tur. ?irket-i Hayriye’nin kurulu?undaki amaç Bo?aziçi iskeleleri aras?nda önceleri kay?klarla yap?lan ula??m?n bu kez buharl? gemilerle yap?lmas?n? sa?lamakt?. ?irketin kurulu? nizamnamesini dönemin yürürlükte olan hukuk sistemi Mecelle’yi yazan Ahmet Cevdet Pa?a haz?rlam??t?r. ?irketin kurulmas? üzerine Galata bankerlerinden Baltazzi Efendi ?ngiltere’den yandan çarkl? alt? vapur ?smarlam??, onlar?n 1854’de gelmesiyle birlikte Bo?aziçi’nde ula??m sa?lanmaya ba?lam??t?r.  Onu izleyen y?llarda Eminönü ile Bo?aziçi köyleri aras?nda çal??an, ?ngiltere’nin yan? s?ra Fransa, Almanya ve Hollanda’daki tersanelere yap?m? ?smarlanan vapurlar?n say?lar? daha da artm??t?r. Ba?lang?çta kaptanlar?n ço?u Rum olmas?na ra?men Beykozlu R?za Ömer kaptan?n ismine de kaynaklarda rastlanm??t?r.

Bo?aziçi’nde ula??m? sa?lama hakk?n? alan ?irket ilk seferini Eminönü’nden Üsküdar’a yapm??t?r.

Bo?aziçi’nde vapur iskeleleri

?irket-i Hayriye’nin kurulmas?yla birlikte Bo?aziçi’nde vapurlar?n yana?aca?? iskelelerin yap?lmas?na ba?lanm??t?r.  ?stanbul’un Avrupa yakas?nda Sal?pazar?, Kabata?, Ortaköy, Kuruçe?me, Arnavutköy, Bebek, Rumelihisar?, Boyac?köy,  Mirgün (Emirgan), ?stinye, Yeniköy, Tarabya, Kireçburnu, Büyükdere, Sar?yer, Yenimahalle, Rumelikava??, Alt?nkum iskeleleri kurulmu?tur. Bu iskeleler ço?unlukla ah?aptan yap?lm??lar ve yak?n tarihlere kadar hizmet vermi?lerdir. ?stanbul nüfusunun artmas? ve yeni nakil vas?talar?n ortaya ç?kmas?yla birlikte deniz ula??m?n?n yerini kara ula??m? al?nca iskelelerin ço?u terk edilmi?lerdir.

Bo?aziçi’nin süsü olarak dü?ünülen bu iskelelerin restore edilerek korunmalar? ve yeni i?levlerin verilmesi onlar?n ortadan kalkmas?n? önleyecektir.

?irket-i Hayriye’nin Marmara’ya dönük k?y?lar?nda Haydarpa?a, Salacak, Harem ve Moda iskeleleri; Haliç’de Karaköy, Kas?mpa?a Fener, Balat, Hasköy, Ayvansaray, Sütlüce ve Eyüp iskeleleri bulunuyordu.  Bo?aziçi’nin Anadolu yakas?nda Üsküdar, Kuzguncuk, Beylerbeyi, Çengelköy, Vaniköy, Kandilli, Küçüksu, Anadoluhisar?, Kanl?ca, Çubuklu, Pa?abahçe, Beykoz, Anadolukava?? iskeleleri ilerleyen zaman içerisinde yap?lm??t?r. Onlar?n da baz?lar? ah?aptan baz?lar? da dönemin mimari üslubu olan Neo-Klasik üslupta olup korunmalar? gereken iskele örnekleridir. Bu iskelelerin isimlerinin ço?u vapurlara verilmi?tir. Bunlardan baz?lar? küçük baz?lar? da büyük boyutlarda olup Haliç’de çal??anlar onlardan çok daha farkl? küçük boyuttad?rlar.

?irket-i Hayriye’nin kamula?t?r?lmas?

I. Dünya Sava?? ile onun öncesinde ?talyanlar?n Trablusgarp’a sald?rmas? üzerine ?irket zorunlu olarak vapurlar?n?n ço?unu ordunun emrine vermek zorunda kalm??t?r. Sava??n sona ermesinin ard?ndan ?irketin on vapuru batm??, be?i kullan?lamaz duruma gelmi?tir. Böyle olunca kullan?lacak durumda on sekiz vapur ?irketin elinde kal?nca iflas kaç?n?lmaz olmu?tur. Bunu önlemek için devlet ?irkete yard?m ederek iflas?n? önlemi?tir.

Cumhuriyetin ilan?ndan sonraki y?llarda ?irket-i Hayriye 1944 y?l?na kadar Bo?aziçi’nde ula??m? sa?lam??t?r.  O tarihten sonra ?irket-i Hayriye’nin vapurlar?, Hasköy’deki onar?m tesisleri ba?ta olmak üzere mal varl?klar? devlet taraf?ndan sat?n al?nm??t?r. Bunun sonucu olarak 15 Ocak 1945’de ç?kar?lan yasayla ?irket-i Hayriye’nin yerini Deniz Hatlar?  ??letmesi alm??t?r. Buna ra?men ?stanbul halk? üzun süre ?irket-i Hayriye ismini kullanmay? sürdürmü?tür...

?stanbul ve Bo?aziçi aras?nda ba?lang?çta buharl? gemilerle yolcu ta??mac?l??? yapan ?irket-i Hayriye kamula?t?r?ld?ktan sonra filosu yenilenmi? i?letmeye 1950’lerin ba?lar?nda üç parti halinde Hollanda’da in?a edilen yeni yolcu vapurlar? kat?lm??t?r.

Üsküdar Vapur ?skelesi

Üsküdar Vapur ?skelesi ilçenin merkezine yönelik Pa?a Liman? Caddesi ile Mimar Sinan Liman Caddesinin birle?ti?i yerde 1852’de yap?lm?? olup, Bo?aziçi’nin en eski iskelelerinden birisiydi. 

Bu iskeleyi çocukluk y?llar?mdan çok iyi hat?rl?yorum. Önünde vapurlar?n yana?t??? ah?ap kaz?klar üzerine oturtulmu? geni? bir platform arkas?nda ah?ap ve  y??ma ta? kar???m? iskele binas?na yer verilmi?ti. Yolcu salonu ile platform yüksek demirlerle ayr?lm?? olup vapur yana??p, ç?mac?lar halatlar? ba?lay?nca kap?lar? aç?l?rd?.  Bo?az?n iskeleler dizisinin ba?lang?c? oldu?undan hemen bütün Bo?aziçi  vapurlar? buraya u?rard?. Ayn? zamanda kar??daki Be?ikta?’a da seferler yap?l?rd?. ?skelenin ç?k??? bugünkünden çok farkl?yd?. ?skeleden ç?kan yolcular bir anda kendilerini iki tarafta dükkânlardan olu?an bir çar??n?n içiresinde bulurlard?, Oradan da dar ç?k??lardan meydana ula??rlard?.

Üsküdar Meydan?n?n 12 Eylül 1980 darbesinden sonra yeniden düzenlemesine kadar hizmet vermi?, Denizcilik Bankas? Yap? Müdürlü?ü taraf?ndan Y. Mimar Orhan ?ahinlerin proje, Cemalettin Üstünelli’nin statik hesaplar?na göre yenilenmi?tir. Tarihi eski iskelenin yerine alacak yeni iskelenin meydandaki yap?lar?n özellikle Mihrimah Sultan Külliyesi, Ayazma Camisi ile Sultan III. Ahmet Meydan Çe?mesi ve di?er yap?lara uy?un olmas? öngörülmü?se de yeni yap? tarihi dokuya uyum sa?lad??? da söylenemez. Ancak yeni iskelede planlama, büyüklük, yükseklik ve biçilmemin öne al?nd??? belirtilmi?tir. ?skelenin yap?m?nda büyük hacimli vapurlar?n yana?abilmesi için denizin derinliklerine çak?lan kaz?klar ve onlar?n üzerine geni? bir platform yerle?tirilmi?tir. Ancak yap?m s?ras?nda çe?itli harcamalar ortaya ç?k?nca betonarme sistem tam olarak uygulanamam??t?r. Bekleme salonlar?na ?s?tma yap?lmas?na ba?lang?çta karar verilmi? olmas?na ra?men yap?m s?ras?nda bundan vazgeçilmi?tir.

Maddi imkâns?zl?klar yüzünden kalite dü?üklü?ü de olmu?tur. Tek katl? iskele iki geni? bekleme salonu onlar? birle?tiren mekânlardan meydana gelmi? üzeri ah?ap bir çat?yla örtülmü?tür.