Tarım ve Orman Ba­ka­nı İbra­him Yu­mak­lı ta­rım­sal ih­ra­cat ra­ka­mı­mı­zın 31 mil­yar do­la­rı bul­du­ğu­nu söy­le­di. El­bet­te ge­li­nen nok­ta­yı al­kış­la­mak ge­re­ki­yor. Bu ha­liy­le Tür­ki­ye’nin en kri­tik dün­ya­nın da en st­ra­te­jik sek­tö­rün­de yol almış ol­ma­mız önem­li.

Fakat me­se­le­yi sa­de­ce ra­kam­la bile sı­nır­lı tut­sak, tarım ül­ke­si­nin 2024 yı­lı­na gel­di­ğin­de 31 mil­yar dolar se­vi­ye­siy­le övü­nü­yor ol­ma­sı başlı ba­şı­na dra­ma­tik bir ko­nu­dur. Ay­rı­ca me­se­le bu­ra­da da bit­mi­yor.

İşi ra­kam­la öl­çe­cek­sek, re-ex­port yap­ma­yı be­ce­ren Hol­lan­da’nın 150 mil­yar dolar se­vi­ye­sin­de ra­kam­la­rı­na bakıp, neden ta­rı­mın ana­va­ta­nı marka ola­ma­dı­ğı diye sor­gu­la­mak ge­re­ki­yor. Ama ben ra­kam­la­ra da ta­kıl­mı­yo­rum, daha önem­li­si tarım sek­tö­rü­nü­zün du­ru­mu.

Bakan Yu­mak­lı’nın ifa­de­siy­le 22 yılda tarım ih­ra­ca­tı­mız 3,8 mil­yar do­lar­dan 31 mil­yar do­la­ra gel­diy­se, peki is­tih­dam­da neden devre dışı kaldı? Çünkü TÜİK ve­ri­le­ri­ne göre son 20 yılda yeni is­tih­dam­dan 10 ki­şi­nin 8’i hiz­met­ler­de, 2’si de sa­na­yi­de iş buldu.

O zaman ih­ra­ca­tı­nı 10 ka­tı­da çı­kar­mış bir sek­tö­rün is­tih­dam­da kayıp ol­ma­sı­nı sor­gu­la­ma­mız ve bunun ne­den­le­ri üze­rin­de dur­ma­mız ge­rek­mi­yor mu? El­bet­te bunda göçün de et­ki­si var. Ama bun­dan daha kri­tik ola­nın ta­rı­mın para ka­za­nı­lan bir alan ol­mak­tan çık­ma­sı.

Genç­ler sa­de­ce bü­yük­şe­hir­ler­de ya­şa­ma ar­zu­suy­la tarım top­rak­la­rı­nı terk et­me­di­ler. Aynı za­man­da uy­gu­la­nan eko­no­mi po­li­ti­ka­sıy­la buna yön­len­di­ril­di­ler ve ne yazık ki son 20 yılda ta­rı­mın adı var kendi yok bir fo­toğ­raf or­ta­ya çıktı.

    Haber şu: “TÜİK’in 2005-2024 ve­ri­le­ri­ne göre, söz ko­nu­su dö­nem­de 13 mil­yon 339 bin ki­şi­lik yeni is­tih­dam ya­ra­tıl­dı ve bunun yüzde 81,2’si, yani 10 mil­yon 830 bin kişi, hiz­met­ler sek­tö­rün­de iş sa­hi­bi oldu.”

Sizce bu fo­toğ­raf ra­kam­dan çok daha fazla ko­nu­şul­ma­sı ge­re­ken bir özel­lik içer­mi­yor mu? Eğer ih­ra­ca­tı­nı­zı bu kadar art­tıy­sa, sek­tö­rün is­tih­dam­da­ki payı yüzde 25’ten neden yüzde 15’e düştü?

El­bet­te bunu da sa­de­ce tarım sek­tö­rü­ne yö­ne­lik ana­liz­le bul­ma­mız müm­kün değil. Genel an­lam­da zaten hiz­met­ler sek­tö­rü­ne yö­ne­len bir iş gücü, hatta is­tih­da­mın bu­ra­da odak­lan­mış ol­ma­sı da ye­te­rin­ce risk­li.

Çünkü hiz­met­ler sek­tö­rün­de de ye­ter­li katma de­ğe­re halen ula­şa­bil­miş de­ği­liz. Yani or­ta­da İsviç­re ta­dın­da bir yapı yok. O zaman son de­re­ce st­ra­te­jik ve üre­ti­mi tem­sil eden bu ya­pı­lar­da neden kaçış var?

Hiz­met sek­tö­rü­mü­zün de ya­zı­lım ve tü­re­vi iş­ler­den iba­ret ol­ma­dı­ğı­nı bi­li­yo­ruz. Son de­re­ce kıy­met­li ol­mak­la bir­lik­te is­tih­dam­da bu kadar ağır­lık ta­şı­ma­sı, bir ülke eko­no­mi­si için de risk­tir.

Bu ne­den­le Tür­ki­ye’nin artık şu rakam tut­ku­sun­dan sıy­rı­lıp, ni­ce­lik­ten kur­tu­lup ni­te­lik pe­şin­de koş­ma­sı, yö­ne­ti­ci­le­rin de rakam değil pro­jek­si­yon ve viz­yon pay­laş­ma­sı ge­re­ki­yor. Aksi tak­dir­de bu kısır dön­gü­den çık­mak müm­kün değil.