Tür­ki­ye, eko­no­mi­de kendi hayal de­ni­zin­de yüzüp, so­kak­ta in­san­la­rın ya­şa­dı­ğı­nın ak­si­ne ol­ma­yan iyi­leş­me­le­ri olmuş gibi gös­ter­me­ye devam etsin, dün­ya­da da, ül­ke­miz­de de so­run­lar gi­de­rek ağır­la­şı­yor.

En önem­li­si sahte bir rüya içe­ri­sin­de, ya­şa­nan­lar da ya­şan­ma­mış gibi ya­pıl­ma­ya ça­lı­şı­lı­yor. Me­se­la son açık­la­nan Fitch ön­gö­rü­sü, hem dünya eko­no­mi­si, hem de Tür­ki­ye adına önem­li uya­rı­lar­la dolu.

Söy­lem­ler­den değil, tah­min edi­len ra­kam­la­rın an­lat­tık­la­rın­dan bah­se­di­yo­rum. De­re­ce­len­dir­me ku­ru­lu­şu kü­re­sel eko­no­mi­ye iliş­kin bü­yü­me bek­len­ti­si­ni 2022 yılı için yüzde 25, Tür­ki­ye için de yüzde 50 dü­şür­dü.

Bizim için ön­gö­rü­len yüzde 2,4 tam bir dram. As­lın­da dü­şür­me­den ön­ce­ki yüzde 4,3 de on­bin­ler­ce mezun gen­cin, mev­cut iş­siz­li­ğe ilave ola­ca­ğı­nı an­la­tı­yor ya o da ayrı. Çünkü yüzde 5 or­ta­la­may­la bü­yü­dü­ğü­müz­de bile üni­ver­si­te me­zun­la­rı­nın ta­ma­mı­na is­tih­dam sağ­la­ya­mı­yo­ruz. Ça­lı­şıp da işsiz ka­lan­lar da ca­ba­sı.

El­bet­te bu ger­çek­le­rin göl­ge­sin­de ül­ke­de­ki iş­siz­lik nasıl dü­şü­yor; o da artık sır değil. He­pi­miz bu sanal dün­ya­nın bir par­ça­sı ya­pıl­ma­ya ça­lı­şı­lı­yo­ruz ama ne yazık ki geçim derdi bü­yü­dük­çe dikiş tut­mu­yor.

Bu ön­gö­rü tutar mı, tut­maz mı tar­tı­şı­lır. Zira Tür­ki­ye ra­kam­sal ola­rak bü­yü­se bile kal­kın­ma­yı ya­ka­la­ya­ma­dı­ğı için, ge­ri­ye kalan sa­de­ce ra­kam­dan iba­ret kuru bir avun­ma ha­li­ne dö­nü­şü­yor.

Fakat oran­lar de­ğiş­se de ve 2021 yı­lı­nı rakam ba­zın­da da olsa rekor bü­yü­mey­le ka­pa­tan ül­ke­miz, da­ral­ma­ya ha­zır­lan­mak zo­run­da. Peki bı­ra­kın bu ko­nu­da bir ha­zır­lık yap­ma­yı, me­se­le­yi ye­te­rin­ce kav­ra­dı­ğı­nı­zı dü­şü­nü­yor mu­su­nuz? Bunun ya­nı­tı koca bir hayır.

Dün­ya­nın da eş za­man­lı da­ral­dı­ğı­nı, ham­mad­de başta olmak üzere ma­li­yet­le­rin art­tı­ğı­nı, fi­nan­sın daha pa­ha­lı hale gel­di­ği­ni ve je­opo­li­tik risk­le­rin et­ki­si­ni art­tır­dı­ğı­nı dik­ka­te alır­sa­nız, sta­bil bir or­tam­da­ki da­ral­ma­dan çok daha dik­kat­le ve özen­le yö­ne­til­me­si ge­re­ken bir sü­reç­te­yiz; ama kime an­la­tı­yor­su­nuz?

Bakan Tür­ki­ye’nin kı­rıl­gan­lık­la­rı­nı aş­tı­ğı­nı iddia edecek kadar eko­no­mi­nin ger­çek­le­rin­den kop­muş du­rum­day­sa ve eko­no­mi so­rul­du­ğun­da ha­ma­set ya­pa­rak cevap ve­ri­yor­sa, so­ru­nu­muz gö­rü­nen­den daha büyük de­mek­tir.

Zaten çok sı­kış­tık­la­rın­da da ih­ra­cat­tan ve tu­rizm ge­lir­le­rin­den bah­se­di­yor­lar. Bu sene is­te­di­ği­miz tu­rizm ge­lir­le­ri­ni elde edecek miyiz; şüp­he­li. Ay­rı­ca tu­rist sa­yı­sı gön­lü­mü­zü fe­rah­la­ta­bi­lir ama ka­zan­cı­mız sudan ucuz ül­ke­miz adına ih­ti­ya­cı­mı­zı kar­şı­la­ma­ya­cak­tır.

İhra­cat ta­ra­fı­na ba­kar­sak, ağır­lık­lı ola­rak marka ya da al­ter­na­tif­siz ürün ge­liş­tir­me­yen, te­da­rik­çi olan bir ülke ola­rak bu da­ral­ma­dan pa­yı­mı­zı mak­si­mum dü­zey­de ala­ca­ğız de­mek­tir.

Yet­me­di, bir de bu üre­tim­le­ri ger­çek­leş­ti­rir­ken çok yük­sek be­del­ler ödü­yo­ruz. Onu ne­re­den an­lı­yo­ruz? Son açık­la­nan ih­ra­cat ve it­ha­lat değer birim oran­la­rın­da­ki ar­tı­şa bakın.

Ocak ayı iti­ba­riy­le ih­ra­cat birim değer en­dek­si, yani ih­ra­cat ya­pa­rak ka­zan­dı­ğı­mız para yüzde 6,5, üret­mek için it­ha­la­ta ba­ğım­lı ül­ke­min it­ha­lat için öde­di­ği bedel yüzde 42,7 yük­sel­diy­se durup dü­şün­mek ge­re­ki­yor.

As­lın­da gö­zü­ken o ki yük­se­len enf­las­yo­nu da dik­ka­te alır­sa­nız stagf­las­yon adım adım ge­li­yor. Üs­te­lik hem bizde hem dün­ya­da eş za­man­lı. Yani so­run­dan ka­ça­ca­ğı­mız bir arka ka­pı­mız da yok.

Peki biz ne ya­pı­yo­ruz? Ha­yal­den bir eko­no­mi ya­ra­tıp, göz­ler kal­bin ay­na­sı­dır şar­kı­sı eş­li­ğin­de tatlı tatlı, so­run­la­rı hal­let­ti­ği­miz­den bah­se­di­yo­ruz. Sizce daha başka bir so­ru­na gerek var mı?